Het thema mensenrechten is niet alleen voer voor academische discussies, HEALMates, maar ook een grote spiegel die onze sociale realiteit weerspiegelt. Naast publieke debatstof vormt dit thema vaak de inspiratiebron voor filmmakers. Verschillende makers in Indonesië proberen door middel van film de wonden en de stemmen bloot te leggen die lange tijd zijn het zwijgen opgelegd. Via hun werk nodigen ze het publiek uit om de realiteit onder ogen te zien die we soms liever negeren.
Interessant genoeg kregen sommige van deze films niet alleen waardering in eigen land, maar ook internationale aandacht. Nieuwsgierig welke Indonesische films een mensenrechtenthema dragen? Hier is een overzicht!
1. Jagal: The Act of Killing (2012)
Een van de meest besproken Indonesische films over mensenrechten is Jagal: The Act of Killing (2012), een documentaire van Joshua Oppenheimer. Het wordt vaak genoemd als een van de meest gedurfde films ooit gemaakt over de Indonesische geschiedenis.
The Act of Killing belicht de donkere periode van de massamoorden in 1965–1966 vanuit het perspectief van de daders, die worden gevraagd hun daden te “heropvoeren”. De brute eerlijkheid en experimentele vertelvorm zorgden wereldwijd voor controverse én bewondering. De film won meer dan 50 internationale prijzen, waaronder de BAFTA Award voor Best Documentary, en ontving een nominatie voor een Academy Award. Hoewel omstreden, opende de film een wereldwijde dialoog over geweld, straffeloosheid en generatie-overstijgend trauma.
2. Senyap – The Look of Silence (2014)
Ook deze film van Joshua Oppenheimer richt zich op de slachtoffers van de tragedie van 1965. De hoofdpersoon, Adi Rukun, gaat de confrontatie aan met de daders die betrokken waren bij de moord op zijn broer. Met een veel intiemere en emotionelere benadering toont de film hoe stilte jarenlang een graf kan worden voor collectieve pijn.
Deze film is het vervolg op Jagal/The Act of Killing en eindigde op de 19e plaats van de top 20 beste films volgens Britse filmcritici, naast Horse Money van de Portugese regisseur Pedro Costa.
3. Marlina Si Pembunuh dalam Empat Babak (2017)
Onder regie van Mouly Surya brengt deze film een verhaal over vrouwelijkheid, verzet en rechtvaardigheid in een uniek “satay western”-jasje. Marlina, een weduwe die wordt aangevallen door een groep rovers, neemt het heft in eigen handen en wordt een symbool van vrouwelijke kracht tegen geweld.
Het mensenrechtenthema dat centraal staat omvat gendergerelateerd geweld, lichamelijke autonomie en de strijd voor rechtvaardigheid. De film werd vertoond op internationale festivals en kreeg lovende kritieken wereldwijd. The New York Times nam Marlina op in de lijst met beste films van 2018. Bovendien won de film de AWFF Award 2018.
4. Surat dari Praha (2016)
Deze film van Angga Dwimas Sasongko behandelt het thema politieke ballingschap en het verlies van burgerschapsrechten onder Indonesische studenten die na 1965 in het buitenland vast kwamen te zitten. Met een poëtisch en emotioneel verhaal toont de film verlies, identiteitsbreuk en de lange weg naar terugkeer, zowel politiek als emotioneel.
Surat dari Praha werd vertoond op meerdere internationale filmfestivals en won verschillende prijzen voor Best Film, waaronder op het World Premieres Film Festival Philippines. De film heropende de dialoog over Indonesische burgers die door de geschiedenis “verbannen” waren.
5. Ziarah (2016)
Hoewel minder bekend bij het grote publiek, kreeg Ziarah van BW Purba Negara brede internationale erkenning. De film volgt een 95-jarige vrouw die op zoek gaat naar het graf van haar man, die in oorlogstijd is verdwenen. Het verhaal raakt aan thema’s als verlies, verzoening en het recht op historische waarheid.
Ziarah won twee prijzen tijdens het ASEAN International Film Festival and Awards (AIFFA) 2017. Het mensenrechtenaspect gaat niet alleen over conflict, maar ook over het individuele recht op herinnering, identiteit en genezing.
Film als Ruimte om Herinneringen te Koesteren
Deze vijf films laten zien dat cinema een plek kan zijn voor heling, protest en herinnering. Wanneer mensenrechtenthema’s soms worden weggestopt of als te gevoelig worden beschouwd, bieden deze films een venster naar de sociale wonden die nog steeds voelbaar zijn in Indonesië.
Ze zijn niet alleen vormen van entertainment, maar werken die ons dwingen te vragen, “Begrijpen we onze eigen geschiedenis en menselijkheid eigenlijk wel?” (RIW)
